بنیاد ملی نخبگان کشور،نظر به تأکید مقام معظم رهبری در استفاده صحیح و مناسب از ظرفیتهای علمی نخبگان در راستای توسعه کشور و لزوم حرکت انقلابی در مسیر رفع موانع و مشکلات تولید دانش و جنبش نرم افزاری در سال 1385 تشکیل شد.
برنامه ریزی و سیاستگذاری برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی نخبگان (در دو طیف مستعدان برتر و نخبه)، جذب، حفظ و بکارگیری و پشتیبانی از آنان در راستای ارتقاء تولید علم، فناوری، هنر، ادب، فرهنگ، توسعه علمی و متوازن کشور و احراز جایگاه برتر علمی، فناوری و اقتصادی در منطقه براساس سند چشم انداز کشور در افق 1404، هدف غایی بنیاد ملی نخبگان محسوب میشود.
در همین راستا، حمایتهای این بنیاد به صورت متنوع با مخاطب قرار دادن همۀ اجتماعات نخبگانی در حوزه های مختلف، ارائه شده است که از آن جمله میتوان به حمایت از دانشجویان و دانش آموختگان برتر دانشگاهی، اعضای هیئت علمی، مخترعان و نوآوران و برگزیدگان هنری، ادبی، قرآنی و حوزوی، اشاره کرد.
توجه و برنامه ریزی امور فرهنگی و فرهنگساز از دیگر رسالت های بنیاد ملی نخبگان است که عمده فعالیتهای این بخش عبارتند از:
برنامه های تربیتی-آموزشی مانند برپایی کارگاههای توانمندسازی و مهارت آموزی با هدف توسعۀ زیست بوم کارآفرینی و اشتغال زایی نخبگانی؛ برگزاری نشست اجتماعات نخبگانی که سرآمد آن دیدار سالانه نخبگان با مقام معظم رهبری است؛ اجرای طرح دوست علمی در رشته های مختلف با حضور مستعدان برتر دانشگاهی و با هدف ارائۀ آموزشهای لازم به دانش آموزان مناطق مختلف کشور خاصه مناطق کم برخوردار و محروم، انجام بازدیدهای تخصصی و فرهنگی متناسب با رشته و علاقۀ اجتماع نخبگانی (مستعدان برتر و نخبگان)، برگزاری نکوداشت سرآمدان ایرانی در حوزههای مختلف و برپایی اردوهای جهادی به منظور تزریق تفکر نخبگانی به بخشهای مورد نیاز با رویکرد محرومیت زدایی.
همچنین اعطای تسهیلات بهره مندی از راتبه پژوهشی (گرنت پژوهشی استادیاران جوان) و تسهیلات جذب در موسسه های علمی (جایزه دکتر کاظمی آشتیانی)، اجرای برنامه هایی همچون طرح شهید تهرانی مقدم و طرح شهید احمدی روشن و طراحی و اجرای جایزۀ علامه طباطبایی و برنامه ملی شهاب (شناساسی و هدایت استعدادهای برتر دانش آموزی) از دیگر اقدامات اصلی بنیاد ملی نخبگان در مسیر تحقق اهداف اصلی این نهاد به شمار میرود.
این اقدامات با رویکرد استفاده از ظرفیتهای موجود و تعامل با دستگاهها و نهادهای ذیربط انجام میشود و بنیادهای نخبگان استانی نیز در تمامی استانهای کشور با هدف تحقق و اجرای اهداف مذکور و پیاده سازی برنامه های مصوب تحت نظارت بنیاد ملی نخبگان فعالیت میکنند. اجرایی سازی سند راهبردی کشور در امور نخبگان، از دیگر وظایف مهم بنیاد ملی نخبگان است.
این سند که به دستور مقام معظم رهبری(مد ظله العالی ) تدوین و توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد؛ شرحی بر وظایف کلیه اجزای نظام نخبگانی درخصوص نخبگان و صاحبان استعدادهای برتراست.
سند ضمن تعریف نخبه، صاحب استعداد برتر، فعالیت نخبگانی، نظام نخبگانی، و اجتماع نخبگانی مشتمل بر 70 اقدام ملی است که هر کدام از اقدامها در پاسخ به چالشی در حوزه نخبگان و استعدادهای برتر تدوین شده است. بنیاد ملی نخبگان بر مبنای این سند وظیفۀ ایجاد سازوکارهای مشخص اجرایی سازی، استخراج شرح وظایف دستگاهها در قبال سند، تدوین سیاستهای اجرایی و شاخصها و ابلاغ آنها به دستگاههای ذیربط و همچنین نظارت بر حسن اجرای سند در دستگاهها را بر عهده دارد.
همچنین با توجه به اهمیت موضوع متخصصان و محققان غیرمقیم، دفتر امور بین الملل در بنیاد، جذب و همکاری با متخصصان ایرانی غیرمقیم را در دستور کار خود دارد، که با ارائۀ تسهیلات ویژه در این بخش فعال است.
لازم به ذکر است، هیأت امناء، عالیترین مرجع بنیاد در زمینه سیاست گذاری و تصمیم گیری و دارای کلیه اختیارات قانونی در حدود اهداف و وظایف بنیاد و اداره امور آن است. ریاست هیات امناء با رئیس جمهوری اسلامی ایران و رئیس بنیاد (معاون رئیس جمهور) بالاترین مقام اجرایی بنیاد است.
بنیاد دارای شخصیت حقوقی مستقل است و به صورت مؤسسه دولتی و منحصراً براساس مقررات اساسنامه بنیاد ملی نخبگان تحت نظر رئیس جمهور اداره میشود.